Historia

Historia Koszalińskiej Kolei Wąskotorowej 1898-2001

Potrzeba budowy kolei o znaczeniu lokalnym zrodziła się w powiecie koszalińskim jeszcze za czasów pruskich. Kiepskiej jakości drogi gruntowe stwarzały bowiem coraz większe problemy transportowe i stanowiły poważne utrudnienie funkcjonowania licznych cegielni, gorzelni, gospodarstw rolnych oraz małych i średnich przedsiębiorstw. Kolej natomiast, zdaniem ówczesnych analityków gospodarczych, mogłaby zapewnić swobodny dowóz materiałów potrzebnych do produkcji oraz dystrybucję wytwarzanych dóbr. Przewoziłaby także pracowników i zapewniała komunikację części powiatu koszalińskiego z „resztą świata”. Wszystko to stwarzało szansę na ożywienie gospodarcze regionu. Decyzja o budowie koszalińskiej wąskotorówki zapadła w 1897 roku, jednak koncesję oraz pozwolenie na budowę wydano dopiero 24 maja 1898 r. Ze względów zaś oszczędnościowych wybrano rozstaw szyn 750 mm, a więc inny od szerokości torów po jakich jeździły inne kolejki Pomorza Zachodniego.   24 maja 1898 roku, w dniu wydania koncesji na budowę i eksploatację koszalińskiej kolei wąskotorowej, powstała Spółka Akcyjna Kolei Wąskotorowej Koszalin-Nacław. Jej właścicielem był powiat koszaliński, fabryka parowozów „Krauss-Maffei” z Monachium oraz akcjonariusze. Fabryka „Krauss-Maffei” dostarczyła materiały niezbędne do budowy kolei (podkłady, szyny itd.), a później tabor trakcyjny (parowozy). 1 listopada tegoż roku uruchomiono przewozy na odcinku Koszalin-Manowo-Nacław (32 km) i wydzierżawiono od Sławieńskiej Kolei Powiatowej odcinek Nacław-Jacinki (7 km). Dobre wyniki przewozowe zachęciły spółkę do rozbudowy sieci kolejki.

1 listopada 1905 r. otwarto odcinek Manowo-Świelino-Bobolice (34 km), a 2 listopada odcinek Świelino-Białogard (32 km). Po przystąpieniu do spółki powiatów Białogard i Bobolice postanowiono zmienić nazwę spółki na Spółkę Akcyjną Zjednoczonych Kolei Wąskotorowych Powiatów Koszalin, Bobolice i Białogard. 16 września 1909 r. oddano do użytku nowozbudowany odcinek Białogard-Rarwino (20 km). Aby umożliwić korzystanie z kolejki mieszkańcom całego regionu (a więc i tym z najdalej położonych wsi) w roku 1927 uruchomiono samochodową komunikację autobusową. W 1932 r., w wyniku reformy administracyjnej w Niemczech zlikwidowano powiat Bobolice. Kolei zmieniła więc nazwę na Koszalińsko-Białogardzka Kolej Wąskotorowa Spółka Akcyjna. Dwa lata później, z uwagi na to, iż kolej sławieńska przebudowała odcinek Sławno-Jacinki-Polanów Pom. (43 km) z 750 mm na 1435 mm (normalnotorowy), wydzierżawiono od Sławieńskiej Kolei Powiatowej odcinek Jacinki-Polanów Pom.-Żydowo (15 km) i na trasie Jacinki-Polanów Pom. zastosowano splot trzech szyn. Mogły zatem po nich jeździć zarówno pociągi normalnotorowe i wąskotorowe.   W 1945 r Armia Czerwona zdemontowała niemal wszystkie torowiska oraz wywiozła do ZSRR cały tabor(około 200 wagonów i lokomotyw). Ocalał tylko tor na odcinku Świelino-Białogard. 1 maja 1945 roku wszystkie linie kolejowe przejęły Polskie Koleje Państwowe. Rok później, prawdopodobnie pod naciskiem wojska, które zaplanowało budowę lotniska w Zegrzu Pomorskim, zapadła decyzja o odbudowie koszalińskiej kolei wąskotorowej. Wąskotorówka miała najpierw dowozić materiały niezbędne do budowy lotniska, a następnie paliwo do samolotów oraz opał do ogrzewania jednostki.

Prace trwały 2 lata, 1 lipca 1948 r. uroczyście otwarto Koszalińską Kolej Wąskotorową, były to linie: Bobolice-Świelino o długości 17 km, Świelino-Białogard (32 km) i Świelino-Koszalin (29 km). Po odbudowie torów do Kurozwęcza przystąpiono do budowy dużej stacji (trzecia co do wielkości na Koszalińskiej KD) i 5 km bocznicy na lotnisko. Do obsługi koszalińskiej KD zostali zaś wydelegowani maszyniści z poznańskiej kolei wąskotorowej. Odbudowa Koszalińskiej Kolei Wąskotorowej zakończyła się w lipcu 1952 r. kiedy wznowiono ruch na odbudowanej w latach 1950-52 linii Białogard-Rarwino-Lepino-Sławoborze, długości 30 km. Poza tym uruchomiono wszystkie zbudowane przed wojną odcinki z wyjątkiem linii Manowo-Polanów Pom.-Żydowo (42 km). Zbudowano także nowy, nie istniejący do 1945r odcinek Rarwino-Lepino, liczący co prawda tylko 6 km, ale bardzo istotny dla sprawnego funkcjonowania kolei wąskotorowych na całym Pomorzu. Dzięki temu niewielkiemu odcinkowi było możliwe podróżowanie pociągami wąskotorowymi z Koszalina do Kołobrzegu i dalej do Stargardu Szczecińskiego a nawet nad Zalew Szczeciński do miejscowości Stepnica. Tor położony między Rarwinem a Lepinem połączył Koszalińską Kolej Wąskotorową z Kołobrzeską Koleją Wąskotorową i pozostałymi, leżącymi w zachodniej części regionu, wąskotorówkami. Po połączeniu wszystkich kolei wąskotorowych na Pomorzu, w dniu 1.05.1949 r. zniesiono dwa Zarządy kolei w Gryficach i Stargardzie Szczecińskim (w Koszalinie nie stworzono takiego zarządu) i nadano im wspólną nazwę Pomorskie Koleje Dojazdowe (PKD).

Największe przewozy na koszalińskiej wąskotorówce, osiągające 500 tys. osób i 200 tys. ton towarów, odnotowano w latach 50-tych. W latach kolejnych poziom przewozów jednak wyraźnie spadał. Najniższe odnotowano w latach 90-tych. Rozpoczął się wówczas proces sukcesywnego wstrzymywania ruchu pociągów osobowych na poszczególnych odcinkach. W roku 1984 zamknięto linię Świelino-Bobolice (16 km). W roku 1991, po wykolejeniu się pociągu towarowego spowodowanego złym stanem technicznym torowiska, wstrzymano przewozy towarowe na linii Białogard-Sławoborze. Na przełomie lat 80-tych i 90-tych XX wieku, jednolita do tej pory sieć PKD rozpadła się na trzy odrębne koleje: Koszalińską KD z siedzibą w Koszalinie, Gryficką KD z siedzibą w Gryficach oraz Stargardzką KD z siedzibą w Stargardzie Szczecińskim. W 1992 r. wstrzymano przewozy pasażerskie na trasie Białogard-Sławoborze (30 km) oraz zlikwidowano lokomotywownię w Białogardzie. 30 września 1996 r. zamknięto także odcinek Świelino-Białogard (32 km). Od 2001 r. linia Koszalin-Świelino (30 km) została skrócona o 10 km, a do końcowej stacji Rosnowo kolejka dojeżdżała jedynie w okresie wakacji. 17 września 2001 r. w swoją ostatnią trasę wyjechał pociąg towarowy do lotniska w Zegrzu Pomorskim, a 22 września ustało połączenie na odcinku Świelino-Koszalin. Ostatecznie Koszalińska Kolej Wąskotorowa została zamknięta 1 października 2001 r. Cztery lata później, 7 listopada 2005 roku, w Sądzie Rejonowym w Koszalinie zostało zarejestrowane nasze Towarzystwo Koszalińskiej Kolei Wąskotorowej.

Historia Koszalińskiej Kolei Wąskotorowej po 2005 r.

Towarzystwo Koszalińskiej Kolei Wąskotorowej powstało i zostało zarejestrowane 7 listopada 2005 r., postanowieniem Sądu Rejonowego w Koszalinie, IX Wydziału Krajowego Rejestru Sądowego pod ówczesną nazwą, jako Towarzystwo Miłośników Koszalińskiej Wąskotorówki (z siedzibą w Koszalinie). Naszym podstawowym celem było uratowanie od zniszczenia i doprowadzenie do ponownego uruchomienia koszalińskiej kolejki. Zbudowana w 1898 r. jest nie tylko chronionym prawem zabytkiem ale przede wszystkim dziedzictwem kultury technicznej. Wierzyliśmy, że koszalińska kolej wąskotorowa znów stanie się jednym z popularnych środków transportu w regionie, służącym jego mieszkańcom. Przede wszystkim jednak stała się ona ku naszej radości wielką atrakcją turystyczną – tak jak dzieje się to z innymi tego typu kolejkami w kraju i za granicą. Dlatego chcemy aby stała się jednym z elementów większego programu pt. „Szlak północny”, który powinien obejmować największe atrakcje turystyczne gminy i jej najbliższych okolic (ścieżki edukacyjne i turystyczne, rezerwaty przyrodnicze oraz historyczne, zabytki, punkty widokowe, miejsca wypoczynku, trasy rowerowe itp.). Turyści mogliby wykorzystywać kolejkę jako atrakcję samą w sobie lub jako środek transportu do poznawania regionu.

Jesienią 2005r. członkowie naszego Towarzystwa rozpoczęli prace społeczne na terenie lokomotywowni wąskotorowej w Koszalinie przy ul. Kolejowej oraz na szlaku kolei do Rosnowa. Pierwsze dwa lata funkcjonowania stowarzyszenia skupiły się za zabezpieczeniu zdewastowanej lokomotywowni oraz udrożnieniu linii kolejowej na odcinku Koszalin-Manowo. Przełomowym rokiem w funkcjonowaniu towarzystwa był rok 2008 Do budynku lokomotywowni podłączony został prąd, zainstalowany został elektroniczny system ochrony mienia oraz inne potrzebne do funkcjonowania media. W tym samym roku w maju odbył się pierwszy transport taboru z Dobrej nowogardzkiej do Koszalina. Przywieziony został wagon motorowy MBxd2-307. Cała operacja zajęła ponad 24h.

W czerwcu 2008 r. nasze stowarzyszenie zorganizowało pierwszy festyn rodzinny. Osoby odwiedzające lokomotywownię mogły ją zwiedzić, a nawet przejechać się drezyną ręczną. Chętnych nie brakowało. Atmosferę umilała Kapela Koszalińska. Od tego czasu regularnie włączamy się w organizację imprezy z cyklu Nocy Muzeów.

Po zakończeniu naprawy wagonu motorowego można było prowadzić ruch technologiczny, którego celem było przywrócenie sprawności technicznej linii Koszalin Wąskotorowy – Bonin. 13 września 2008 r. odbył się pierwszy festyn na stacji Bonin, tydzień później pociąg pierwszy raz po 5 latach wjechał na stację w Manowie. Jednak naszym najważniejszym celem była odbudowa torowiska do Rosnowa. Na początku 2009 r rozpoczęły się przygotowania do odbudowy sześciokilometrowego odcinka Manowo-Rosnowo, zakończone w 2016 r. W międzyczasie przywieźliśmy drugą część taboru do Koszalina. Tym razem była to lokomotywa Lxd2, wagon barowy BTxhi, wagon pasażerski Bxhpi, wagon letni oraz dwa brankardy. Dnia 29 marca 2016 towarzystwo przyjęło obecną nazwę.

W 2021 roku dla Koszalińskiej Kolei Wąskotorowej nastąpił wielki moment w postaci powrotu do ruchu po ponad ćwierć wieku trakcji parowej. Po naprawach wykonanych w warsztatach Koszalińskiej Kolei Wąskotorowej na szlak do Rosnowa wyjechał parowóz Px48-3901.

Nasze Towarzystwo jest organizacją otwartą na ludzi i dobre pomysły. Każdy, kto chce z nami współpracować (udział w pracach, sponsoring, pomoc w zdobyciu narzędzi i sprzętu, itp.) może skontaktować się z członkami Towarzystwa poprzez stronę WWW, instagram, facebook oraz i pocztę e-mail lub bezpośrednio.

Galeria zdjęć